Na de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in september 1944 werd de Poolse Pantserdivisie ingezet in West-Noord-Brabant waarbij oktober en november de meeste strijd zag. Dit zorgde voor grote verliezen in de divisie maar ook voor de bevrijding van plaatsen zoals Baarle-Nassau, Alphen, Breda en Moerdijk. De inzet van de Poolse bevrijders, en hun offers, wordt ook nu 80 jaar later nog uitgebreid herdacht. Op deze pagina een overzicht van activiteiten. Let op: We zijn zeker niet compleet dus hou de lokale media en de socials in de gaten om te kijken wat er bij jou in de buurt allemaal te doen is.
Heb je nog een tip die niet hier is opgenomen en die hier volgens jou niet mag ontbreken? Neem dan even contact met ons op.
Baarle-Nassau en Alphen
Na Zeeuws-Vlaanderen zetten de Polen bij Baarle-Nassau voor het eerst weer voet op Nederlandse bodem. De gevechten daar en bij Alphen en omgeving gingen gepaard met verliezen. Veel vonden hun rustplaats in Lommel in Belgie. In Alphen zijn 18 Polen begraven. Onder hen op 8 oktober de twee broers Konrad (die de volgende dag 20 zou worden) en Henryk (23jr). Zij kwamen tegelijk om bij de inslag van een granaat. In 2019 verscheen hun verhaal in een bevrijdingskrant (zie hier, pagina 9). Op de foto hun graf in Alphen.
Net als bij Driel is er in samenwerking met LRE en fietsroute en een wandelroute bij Breda vormgegeven. Deze is terug te vinden op de site van Liberation Route EUropa en maakt onderdeel uit van de landelijke ‘Poolse fietsroute’ die begint in Zeeuws-Vlaanderen en doorloopt tot noord-oost Nederland.
Buitenexpositie bij MMB
Van midden september tot en met midden november is bij het MMB een buitenexpositie te zien over de Poolse bevrijders met de titel ‘Trails of Hope’.
NAC in ‘Poolse shirts’
De voetbalclub uit Breda, NAC, speelt dit hele seizoen met T-shirts die de Poolse bevrijders eren. Op het thuisshirt staan de 30 namen van de Polen die omkwamen in Breda bij de bevrijding.
Film: Mijn Poolse opa
In 2019 verscheen de documentaire ‘Mijn Poolse opa’ van Koen van Groessen. Hij reis onder andere naar Oekraine en ontdekt daar een voor hem nog onbekend deel van zijn familie. Een familie die zijn opa als tiener achterliet en nooit meer terug zag. Dit verhaal van Michal Salewicz speelt op 20 oktober om 16.30 uur en om 23 oktober om 19.30 uur in Chassé in Breda.
Bevrijdingsconcert
Ook in Chassé is het gratis “Bevrijdingsconcert ter ere van de Poolse bevrijders” met onder andere Sinfonietta Cracovia, Bredase Opera en Partizanenkoor uit Breda.
Locatie: Begraafplaats Leijsenakkers, Veerseweg 42 in Oosterhout
Breda: Ginneken
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 10.45 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ginneken aan de Vogelenzanglaan 19 in Breda
Breda: Ettensebaan
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 13:00 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ettensebaan in Breda
Bavel bevrijd
Bavel is een van de vele plaatsten die de Polen bevrijdde, om precies te zijn op 28 oktober. Hier is in het weekend van zaterdag 26 en zondag 27 oktober een weekendprogramma.
Walk of Fame
In het straatbeeld van Breda worden 80 vlaggen opgehangen met portretten van 80 bevrijders. Via de app ‘About this Building’ kan je de 80 verhalen bij de vlaggen lezen. De vlaggen blijven hangen tot eind november.
In 2020 verscheen het boek ‘Vergeten Helden’. Fotograaf Johannes vande Voorde volgde de Poolse pantserdivisie van Normandië naar Wilhelmshaven en maakte foto’s op die route en portretten van veteranen. Dirk Verbeke schreef daarbij de teksten (met een historische inleiding door Dr. Iwona Guść). Het resultaat was een mooi monument in boekvorm aan deze vergeten helden van onze bevrijding.
Begin oktober presenteerden beide auteurs tijdens een door IPN georganiseerde bijeenkomst de Poolse editie ‘Zapomniani Bohaterowie’ in een vertaling van Iwona Mąckza.
De bevrijding van noordoost Nederland aan de hand van ‘Poolse strijders over de hondsrug’
In april 1945 vocht de Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Maczek mee voor de bevrijding van noordoost nederland in Drente en Groningen. Daarbij werkten ze samen met Belgen van de Special Air Service, een soort van ‘special forces’. Eerder dit jaar verscheen het boek ‘Poolse strijders over de Hondsrug‘. Met behulp van het boek en beeldmateriaal schetsen we enkele highligts van deze acties.
8 en 9 april 1945
Op 8 april maakten de Polen om vier uur ’s middgs contact met de Belgen bij Coevorden ter voorbereiding om de brug bij Oosterhesselen in te nemen over de Verlengde Hoogeveense vaart. Deze was waarschijnlijk sterk genoeg om de zware Sherman tanks te dragen.
Op 9 april namen de Polen in samenwerking met de Belgen de brug bij Oosterhesselen in. De Poolse genie versterkte op advies van lokale ingenieur van Rijkswaterstaat de brug met tramrails. In de avond van 9 april kwamen meer en meer Polen aan in Coevorden vanuit Duitsland. Zo startte hun belangrijke bijdrage aan onze bevrijding. Om half tien ’s avonds reed de eerst Poolse tank over de brug.
10 april 1945
Op 10 april trokken grotere aantallen Polen over de Verlengde Hoogeveense vaart over de burg bij Oosterhesselen. Op die dag bevrijdden ze plaatsen in Drente zoals Nieuwlande en Hollandsche veld. Helaas gaat dit niet zonder verliezen. Bij Wezuperbrug stak een Poolse patrouille het Oranjekanaal over waarbij ze stuitte op Duitse tegenstand. Hierbij sneuvelden Józef Turkowiak (34 jaar oud) en Stefan Jan Kosztubajda (27 jaar).
Ook raakte bij gevechten bij Noordbarge Stanisław Nowak gewond. Hij overleed de volgende dag in een militair hospitaal in Emmen aan zijn verwondingen, 36 jaar oud.
https://youtu.be/v-48C00bM8c
11 April 1945
Nadat op 10 april Emmen was bevrijd, trokken de Polen op 11 april verder op naar het noorden, noord-oosten. Bij Odoorn sneuvelt tankcommandant Bolesław Laskowski. Op het moment dat hij zijn tankpeloton halt liet houden om de omgeving te verkennen, werd hij door een Duitse kogel geraakt en viel van de tank. Zwaargewond werd hij afgevoerd naar naar het ziekenhuis in Emmen maar overleed onderweg 30 jaar oud.
12 april 1945
Deze dag in 1945 leverden de Polen en Belgen strijd rond plaatsen als Borger en Standkanaal. De Belgen verloren drie man bij Veele. De Polen verloren die dag in totaal 5 man. Onder hen Stanisław Kowalczyk, 38 jaar oud, als een Duitse granaat explodeert in zijn carrier vlak bij de Eeserbrug bij Borger. In Buinen sneuvelde Stanisław Bieliniec. Burgers wilde hem te hulp schieten. Het achtjarige zoontje Jacob Dieters werd hierbij dodelijk getroffen door een verdwaalde kogel.
Over de bevrijding van Vlachtwedde vertelt een bewoonster op de site ‘De Verhalen van Groningen’: “De Polen waren aardig tegen ons. Ze kookten slachterij in een emmer die ze bij de stelmaker W. Smid in de grond hadden gezet en vroegen mij of ik ook wat wilde. Ik kon ze niet verstaan, maar begreep ze wel.” De foto die u ziet in onderstaande video werd gemaakt in het najaar 1944 in Brabant maar is een mooie illustratie hoe Polen kinderen voedden.
Hoogtepunt van de dag was voor de Polen de bevrijding van gevangenen Kamp Oberlangen net over de Duitse grens. Toen de militairen hoorden van Poolse gevangen net over de grens reden ze met enkele tanks, tegen hun orders in, de Duitse grens over. In het kamp troffen ze ruim 1700 Poolse vrouwen. Zij waren na de Opstand van Warschau door de Duitsers krijgsgevangen genomen en kwamen in dit kamp terecht. Wat volgde was een emotioneel weerzien maar daarover de komende dagen nog meer.
13 April 1945
Op dertien april trokken de Polen op richting Tange-Alteveer. Daarbij stuitte ze op een Duitse verdedigingslinie. Bij de gevechten die volgde verdient luitenant-kolonel Karol Józef Complak hoge onderscheidingen, de Britse Distinguished Service Order en de Nederlandse Bronzen Leeuw omdat hij vooraan in de vuurlinie leiding geeft aan de opmars.
“On 12th April 1945 in the Tange-Onstwedde/Holland/ the Ist Infantry Brigade attacked a strongly defended enemy position under extremely heavy enemy fire. Lieutenant Colonel Complak seeing that our attack was held up by enemy fire, put his command post in the area of the forward company, and despising the personal danger, commanded and co-ordinated the attack of the leading company’s. With the support of the self propelled guns, which were playing the part of infantry support tanks, thus making it possible for the attack to go forward. In this way, being in the fore front of the attack and giving a fine display of bravery and coolness, Lieutenant Colonel Complak stormed with his men the first row of houses in Tange. In no time the localities of Tange and Onstwedde were taken, the enemy had heavy losses / 70 Killed and more than 100 prisoners/ our losses were exceedingly small. Without Lieutenant Colonel Complak’s presence, this attack on very heavily defended enemy’s position, would have been very costly, both in men and time lost. Throughout the fighting in France, Belgium, Holland and Germany, Lieutenant Colonel Complak has shown great coolness and personal bravery and been an example of true Soldier’s bravery on the Battlefield”.
Recommendation by : Major General Rudnicki, D.S.O., GOC 1st Armoured Division. Dated : 28th June 1945 via Warrelics
De Polen namen ruim honderd Duitsers krijgsgevangen en bevrijdde Tange-Alteveer. Bij de gevechten sneuvelt Bernhard Grabowski.
De meeste Poolse soldaten die in april sneuvelden zijn overgebracht naar Breda in de jaren na de oorlog. Zo niet het lichaam van Bernhard Grabowski. Hij ligt samen met twee Nederlandse verzetsstrijders, Jacob Feringa en Hendrik Lever onder een monument op de lokale begraafplaats.
In totaal verloren de Polen op 13 april Polen zeven man. Drie van hen als gevolg van verkeersongelukken als ze een bezoek wilden brengen aan Oberlangen wat de dag daarvoor bevrijd was.
De bevrijdde plaatsen op die dag zijn Alteveer, Blijham, Bourtange, Gasselte, Gasselternijveen, Gieten, Gieterveen, Holte, Nieuw Buinen, Nieuwe Pekela, Ommelanderwijk, Veelerveen, Veendam, Wedde, Wedderveer en Wildervank.
14 april 1945
Op dei dag bevrijdde de Poolse pantserdivisie plaatsen zoals Meeden, Muntendam, Oude Pekela, Westerlee en Zuidwending.
De divisie verloor twee man: Fuselier Piotr Malinowski en korporaal Roch Kiroja. Kijora raakte de 13de april gewond bij Plaggenborg en overleed in een noodhospitaal in Sellingen. Kijora diende onder de naam Stankiewicz. Het vechten onder een pseudoniem was om de familie thuis te beschermen mochten de soldaten ooit gevangen genomen worden door de Duitsers.
Net over de grens Die dag leden de Polen zware verliezen bij de strijd bij Dörpen voor de brug over het Küstenkanaal net over de Duitse grens. De slachtoffers van deze strijd zijn begraven in Duitsland en vallen daarmee buiten de scope van deze website.
15 april 1945
Op vijftien april bevrijdden de Polen de plaatsen Heiligerlee, Midwolda, Nieuwe Statenzijl, Oostwold, Scheemda, Winschoten en Zuidbroek.
Die dag verloor de divisie drie man. Schrijnend in het geval van Jan Andrzej Kozakiewicz. Hij is een van de Polen die naar Oberlangen reisde op zoek naar familie. Zijn jeep raakte in een greppel. Zijn zus vond haar broer na al die jaren oorlog terug in de ziekenboeg van kamp Oberlangen. Hij was helaas aan zijn verwondingen bezweken en werd 22 jaar oud.
16 april
Op 16 april komen drie Polen om. Het lichaam van korporaal Stanisław Fredecki werd in de omgeving van Winschoten gevonden. De aanname is dat hij zichzelf van het leven heeft beroofd (zelfdoding kwam vaker voor, lees bijvoorbeeld het verhaal van de parachutist Mikiciuk). Opmerkelijk genoeg staat in Winschoten nog een grafsteen met zijn naam hoewel hij in 1960 werd overgebracht naar Breda.
17 April
Op 17 april overleden 8 soldaten van de brigade. Sommige sneuvelden in het gevecht. Een viertal overleed die dag in de verschillende militaire hospitalen. Zes van hen vonden na de oorlog hun laatste rustplaats in Breda. Korporaal Leon Lampert vond zijn laatste rustplaats op Jonkersbos bij Nijmegen.
Het verhaal van Korporaal Teofil Andrzej Małkowski valt op om twee redenen. Ten eerste werd hij dodelijk getroffen in zijn hoofd door een kogel via een kijkgat van de tank. Het schot zou zijn gelost door een NSB-boer. In een vermoedelijke wraakactie door de Binnenlandse Strijdkrachten werd hij en zijn gezin vermoord (lees blog over Doofpotbewakers op Polen in Beeld). Ten tweede werd na de oorlog zijn lichaam niet teruggevonden in Winschoten waar hij zou zijn begraven. Hij is tot op heden vermist.
“VOOR UW VRIJHEID EN DE ONZE” – DE POOLSE SLACHTOFFERS VAN DE STRIJD IN NEDERLAND
Onder deze titel schreven we samen met de Stichting Driel-Polen een artikel. Dit artikel is geplaatst in het magazine van de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum. Het artikel sluit naadloos aan bij de lezing die we samen verzorgen op zaterdag 30 maart.
Voor de lezers van dit magazine is de Poolse strijd in Nederland onlosmakelijk verbonden met de septemberdagen van 1944. Ook het Poolse aandeel in de bevrijding van het zuidwesten en noordoosten van ons land is redelijk bekend. Onderbelichter is de rol van Poolse piloten en verzetsstrijders. Tijd om eens wat licht te werpen op de offers die werden gebracht, met speciale aandacht voor de Slag om Arnhem.
Op 30 maart verzorgen we een lezing ‘Poolse bijdrage aan de bevrijding’ in het Airborne Museum Hartenstein. Op vrijdag 12 april verzorgen we een inleidende lezing bij de aangrijpende film over de Opstand van Warschau bij Historamawereld in Best in het kader van hun Poolse weekend. Op zondag 14 geven we twee keer een lezing in het kader van hetzelfde weekend.
