De bevrijding van Brabant door de Polen herdacht

Na de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in september 1944 werd de Poolse Pantserdivisie ingezet in West-Noord-Brabant waarbij oktober en november de meeste strijd zag. Dit zorgde voor grote verliezen in de divisie maar ook voor de bevrijding van plaatsen zoals Baarle-Nassau, Alphen, Breda en Moerdijk. De inzet van de Poolse bevrijders, en hun offers, wordt ook nu 80 jaar later nog uitgebreid herdacht. Op deze pagina een overzicht van activiteiten. Let op: We zijn zeker niet compleet dus hou de lokale media en de socials in de gaten om te kijken wat er bij jou in de buurt allemaal te doen is.

Heb je nog een tip die niet hier is opgenomen en die hier volgens jou niet mag ontbreken? Neem dan even contact met ons op.

Baarle-Nassau en Alphen

Na Zeeuws-Vlaanderen zetten de Polen bij Baarle-Nassau voor het eerst weer voet op Nederlandse bodem. De gevechten daar en bij Alphen en omgeving gingen gepaard met verliezen. Veel vonden hun rustplaats in Lommel in Belgie. In Alphen zijn 18 Polen begraven. Onder hen op 8 oktober de twee broers Konrad (die de volgende dag 20 zou worden) en Henryk (23jr). Zij kwamen tegelijk om bij de inslag van een granaat. In 2019 verscheen hun verhaal in een bevrijdingskrant (zie hier, pagina 9). Op de foto hun graf in Alphen.

Op de site van de gemeente Alphen-Chaam staat een heel programma wat doorloopt tot mei 2025.

Breda 80 jaar bevrijd > Programma op site Maczek Memorial Breda

De gemeente heeft een themawebsite maar die is heel summier en verwijst naar een overzichtspagina bij het Maczek Memoriel Breda waarop je veel activiteiten kan vinden.

Wandel en fietsroute

Net als bij Driel is er in samenwerking met LRE en fietsroute en een wandelroute bij Breda vormgegeven. Deze is terug te vinden op de site van Liberation Route EUropa en maakt onderdeel uit van de landelijke ‘Poolse fietsroute’ die begint in Zeeuws-Vlaanderen en doorloopt tot noord-oost Nederland.

Buitenexpositie bij MMB

Van midden september tot en met midden november is bij het MMB een buitenexpositie te zien over de Poolse bevrijders met de titel ‘Trails of Hope’.

NAC in ‘Poolse shirts’

De voetbalclub uit Breda, NAC, speelt dit hele seizoen met T-shirts die de Poolse bevrijders eren. Op het thuisshirt staan de 30 namen van de Polen die omkwamen in Breda bij de bevrijding.

Film: Mijn Poolse opa

In 2019 verscheen de documentaire ‘Mijn Poolse opa’ van Koen van Groessen. Hij reis onder andere naar Oekraine en ontdekt daar een voor hem nog onbekend deel van zijn familie. Een familie die zijn opa als tiener achterliet en nooit meer terug zag. Dit verhaal van Michal Salewicz speelt op 20 oktober om 16.30 uur en om 23 oktober om 19.30 uur in Chassé in Breda.

Bevrijdingsconcert

Ook in Chassé is het gratis “Bevrijdingsconcert ter ere van de Poolse bevrijders” met onder andere Sinfonietta Cracovia, Bredase Opera en Partizanenkoor uit Breda.

Wanneer: dinsdag 29 oktober 2024
Aanvang: 19:00 uur tot 21:00 uur
Locatie: Chassé Theater Breda

Reserveer je gratis ticket via de website van Chassé.

Herdenkingen op de Poolse Erevelden

Oosterhout

Wanneer: zaterdag 26 oktober 2024
Aanvang: 10.30 uur tot 11.30 uur
Locatie: Begraafplaats Leijsenakkers, Veerseweg 42 in Oosterhout

Breda: Ginneken

Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 10.45 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ginneken aan de Vogelenzanglaan 19 in Breda

Breda: Ettensebaan

Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 13:00 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ettensebaan in Breda

Bavel bevrijd

Bavel is een van de vele plaatsten die de Polen bevrijdde, om precies te zijn op 28 oktober. Hier is in het weekend van zaterdag 26 en zondag 27 oktober een weekendprogramma.

Walk of Fame

In het straatbeeld van Breda worden 80 vlaggen opgehangen met portretten van 80 bevrijders. Via de app ‘About this Building’ kan je de 80 verhalen bij de vlaggen lezen. De vlaggen blijven hangen tot eind november.

Herdenking Driel: Inzet voor vrijheid blijft actueel en verdient altijd erkenning

Op zaterdag 21 september werd in Driel de inzet van de 1^ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade herdacht. Behalve dat het op de dag (en bijna tijdstip) exact 80 jaar geleden was dat de Polen bij Driel landde werd het in meerdere opzichten een indrukwekkende herdenking.

Erkenning voor inzet

De eerste spreker was scheidend voorzitter Arno Baltussen. Na het eerherstel van de Brigade en Generaal Sosabowski in Nederland in 2006 zet hij zich al jaren in voor officieel excuus van de Britse regering. Immers kort na de Operatie Market Garden kreeg generaal Sosabowski de schuld van het niet slagen van de operatie. In bredere zin liet de Britse regering de Polen na de oorlog aan hun lot over en mochten ze als een van de weinige geallieerden niet meedoen aan de overwinningsparade in London in de zomer van 1946.

In een bij vlagen emotioneel betoog riep de heer Baltussen de Britse premier Keir Starmer op om dit onrecht ongedaan te maken. Het is in de woorden van scheidend voorzitter Baltussen nog niet te laat nu er nog een veteraan in leven is, Bolek Ostrowski (105) in Toronto, Canada.

Hij (Bolek) benadrukte dat het altijd waard is om te vechten voor de anders vrijheid. En hij zou het zo weer doen. Het is het waard om te vechten voor andermans vrijheid ook als je het zelf niet hebt ervaren.

Die waarde van vrijheid wilden wij in Driel omarmen. […]

Tot op de dag van vandaag heeft de Britse regering de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade niet officieel erkend.

Inzet voor vrijheid verdient altijd erkenning en waardering. Inzet voor vrijheid is altijd goed en kan nooit worden bestempeld als “schuldig aan verlies”. Inzet voor vrijheid is altijd winst.

Dit is ook wat de Britse veteranen die in Arnhem vochten altijd hebben gezegd. Als teken van hun dankbaarheid sponsorden zij een monument en plaquette op het Polenplein in Driel, ter ere van generaal Sosabowski.

Op deze manier hebben zij hun erkenning al laten blijken, maar de formele erkenning van de Britse regering zou ook zeer op prijs worden gesteld.

Inzet voor vrijheid moet gepaard gaan met erkenning. Erkenning drukt waardering en aandacht uit en leidt uiteindelijk tot motivatie. Dit zijn we verschuldigd aan Bolek en alle veteranen die voor onze vrijheid hebben gevochten – om generaties te motiveren in hun voetsporen te treden en zich in te zetten voor vrijheid. Vrijheid bestaat alleen als iedereen zijn plicht vervult om zich in te zetten voor vrijheid. […]

Daarom herhaal ik mijn oproep aan de Britse premier: […] Het eerherstel kan nog plaatsvinden zolang Bolek onder ons is. Gezien Boleks leeftijd is er geen tijd te verliezen. Er is nog steeds kans om de laatste Poolse veteraan in de ogen te kijken en die veelbetekenende woorden te zeggen:

“Dank je, dank dat jullie voor onze vrijheid hebben gevochten.”.

Met dit pleidooi zette Arno Baltussen kracht bij aan de brief met deze oproep die de Britse premier eerder al ontving van de stichting in samenwerking met de burgemeesters uit de Airborne Region.

Wat wordt onze inzet?

Een van die burgemeesters, burgemeester Patricia Hoytink-Roubos van Overbetuwe vertelde twee persoonlijke verhalen van Poolse militairen, Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz. Ze riep de aanwezigen op om na te denken wat onze nalatenschap zou kunnen zijn:

Na tachtig jaar is de onvoorwaardelijke en moedige inzet van mannen als Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz en al die anderen nog altijd een voorbeeld.
En het houdt ons een spiegel voor.
Welke afdruk willen wij achterlaten voor onze kinderen?
Zijn we bereid om te vechten voor iets dat groter is dan onszelf?
Om daar een offer voor te brengen?

Ook vandaag is dit hard nodig.
We zien dat oorlog dichterbij is gekomen.
Letterlijk, door de strijd in Oekraïne.

Maar ook als ik kijk naar ons eigen land, dan lijken de omstandigheden een beetje op die in de jaren ’20 van de vorige eeuw.

Ook toen was er polarisatie, antisemitisme, onzekerheid en instabiliteit.
Dat zorgde voor een vruchtbare bodem voor het gedachtegoed van de nazi’s.

Laat vandaag de uitkomst niet hetzelfde zijn.
Laten we met elkaar de geschiedenis ongelijk bewijzen.
Laten we zie dat het wél anders kan, ook al is de situatie vergelijkbaar met toen.

Bijdragen van de premiers

De herdenking zou worden bijgewoond door de premier van Polen, Donald Tusk en Nederland, Dick Schoof. Met het hoogwater in Polen liet de Poolse premier zich vertegenwoordigen door de minister van veteranen zaken die een brief van Tusk voorlas.

De Nederlandse premier gebruikt ook de inzet van de Polen om de link te leggen naar de actualiteit en onze rol daarin:

Laten wij vandaag hun voorbeeld als een opdracht beschouwen.
De opdracht om in het hier nu pal te staan voor de vrijheid en de waarden die tachtig jaar geleden met zoveel overgave en vastberadenheid zijn bevochten.
Voor generaties daarna is ‘oorlog’ lange tijd een woord van ver weg geweest.
Een woord van vroeger.
Iets uit een voltooid verleden tijd.
Althans, dat hebben we onszelf en elkaar lang kunnen vertellen.

Maar sinds de Russische inval in Oekraïne weten we beter. […]

In Polen, het land van een van onze bevrijders, wordt dat nog directer gevoeld dan hier. Daarom is het zo belangrijk dat Polen, Nederland en andere landen elkaar vasthouden en steunen, in de NAVO en Europa.
Daarom is het zo belangrijk dat we één lijn trekken tegen agressie en onrechtstatelijkheid.
En dat we daarin onverzettelijk en onvermoeibaar zijn.
Het moet.
Het moet, omdat het alternatief ondenkbaar is.

In zijn brief sprak premier Tusk juist dank uit naar het Nederlandse volk voor de wijze waarop zij al die jaren de Poolse inzet herdenken en zich inzetten voor het eerherstel:

Ik heb al gezegd dat we dankbaar zijn voor de attente herinnering aan de Poolse brigade en haar generaal. In het bijzonder wil ik u bedanken voor uw inspanningen om de Polen die bij Arnhem hebben gevochten te eren, wat ertoe heeft geleid dat Koningin Beatrix in 2006 de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade de hoogste militaire onderscheiding van het Koninkrijk der Nederlanden, de Militaire Willemsorde, heeft toegekend en generaal Sosabowski de Bronzen Leeuw Medaille.
Maar er is nog een reden om onze dankbaarheid te betuigen. Ik denk hierbij aan het initiatief om de bijdrage van Poolse parachutisten aan operatie ‘Market Garden’ te erkennen en hun militaire daad te waarderen. Een brief met een dergelijke oproep werd begin juli naar de regering van het Verenigd Koninkrijk gestuurd. De burgemeesters van Nederlandse steden ondertekenden de oproep in groten getale.

Vandaag en de nalatenschap

Wij hopen dat de inzet van de Polen inderdaad doorklinkt in acties vandaag de dag. Of onze nalatenschap nu is het trekken van een lijn tegen agressie en onrechtstatelijkheid, het in herinnering blijven roepen van de rol van de Polen of het daadwerkelijke eerherstel door de Britse regering. We hopen bovenal dat daarmee de inzet van Bolek en alle andere niet te vergeefs was en dat hij nog getuige mag zijn van het eerherstel.

Herdenking terugkijken?

De herdenking is terug te zien op YouTube (zie hieronder). Vooraf was nog een kort vraaggesprek over de historische context. Wilt u die ook terugzien? Ga dan naar het verslag op de site van Omroep Gelderland.

Toespraken

De volledige toespraken zijn na te lezen op de site van de Stichting Driel Polen

> Openingstoespraak voorzitter Stichting Driel-Polen A.J.M. Baltussen
> Toespraak burgemeester P. Hoytink-Roubos
> Toespraak minister-president D. Schoof
> Brief minister-president D. Tusk

Vergeten helden nu ook in het Pools verschenen

In 2020 verscheen het boek ‘Vergeten Helden’. Fotograaf Johannes vande Voorde volgde de Poolse pantserdivisie van Normandië naar Wilhelmshaven en maakte foto’s op die route en portretten van veteranen. Dirk Verbeke schreef daarbij de teksten (met een historische inleiding door Dr. Iwona Guść). Het resultaat was een mooi monument in boekvorm aan deze vergeten helden van onze bevrijding.

Begin oktober presenteerden beide auteurs tijdens een door IPN georganiseerde bijeenkomst de Poolse editie ‘Zapomniani Bohaterowie’ in een vertaling van Iwona Mąckza.

Poolse Fietsroute Driel-Oosterbeek

U kunt op de fiets langs de belangrijke plekken in en rond de dorpen Driel en Oosterbeek waar onder andere de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De route van ruim 40 kilometer gaat onder andere over de landings-plaatsen en langs het hoofdkwartier van generaal-majoor Stanisław Sosabowski. Deze route maakt deel uit van de landelijke route langsde belangrijkste door Polen bevrijde plaatsen in Nederland. Start en eindpunt van de route is het informatiecentrum ‘De Polen van Driel’.

Waarom deze route?

“Als Stichting Driel – Polen zetten we ons in om de herinnering aan de Poolse bevrijders die in 1944 meevochten in Operatie Market Garden levend te houden. Hoogte punt is de jaarlijkse herdenking in september. We zagen dat door het jaar heen er belangstelling is. Daarom ontstond in 2014 het informatiecentrum dat start- en eindpunt vormt van deze route.
Met deze fietsroute willen we, in samenwerking met Liberation Route Europe (LRE) en andere partners, de verhalen die te vertellen zijn tot leven brengen op de plaatsen waar ze zich af speelden. Dit deden we eerder ook met onze wandelroute.”

Wat kunt u zien op deze route?

De route voert u door de mooie Over Betuwe. Dit was het strijdtoneel van het landleger en een belangrijk deel van de parachutistenbrigade. Ook voert de route u over de Veluwezoom en daarmee het strijdtoneel rond Oosterbeek waar de Polen meevochten in de bittere strijd in en rond de perimeter. Het gebied waar de geallieerden stand probeerde te houden tegen de oprukkende Duitse troepen nadat de brug in Arnhem verloren was gegaan.

Verhalen

Bij de verschillende belangrijke plekken vertellen we het verhaal van onze Poolse bevrijders. Vaak verhalen van soldaten die het helaas niet konden na vertellen en die nu begraven liggen op de begraafplaats in Oosterbeek, uiteraard ook een punt op de route.

Landingsterrein: Op 19 september 1944 landde gliders met Poolse materiaal. Daarbij sneuvelde korporaal Trochim. Zijn graf was lang anoniem.
Hoofdkwartier: U komt langs het huis waar generaal Sosabowski zijn hoofdkwartier had.
Stellingen: Zowel in Driel als in Oosterbeek onderscheidde kanonnier Karol Standarski zich bij het afslaan van een Duitse aanval. Hij sneuvelde in Oosterbeek.

Hoe kunt u de route volgen?

Er zijn verschillende manieren om de route te volgen.

Download de app van Liberation Route Europe en zoek daar de route om deze met de app te volgen. Daarin staan ook de verhalen en beelden bij de belangrijke plekken.
Bekijk de route op de website van Liberation Route Europe via de browser op uw computer, tablet of telefoon. Ook daar vindt u natuurlijk de verhalen en beelden.
Download een GPX bestand van de route via de website voor uw eigen navigatie app of smartwatch. Let op, dit is alleen de route.

Download NL-flyer (PDF)

Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de uitvalsbasis voor de opbouw van de Poolse strijdkrachten

Op deze dag 85 jaar geleden, na de inval van Duitsland in Polen op 1 september 1939, verklaarde op 3 september 1939 het Verenigd Koninkrijk Duitsland de oorlog. Later op de dag volgde Frankrijk.

In Polen werd de deelname toegejuicht. Nu hoefde het leger tegen de Duitse overmacht alleen stand te houden tot de Britten en Fransen kwamen. Dergelijke steun bleef uit. Toch was de deelname van beide landen cruciaal. Het conflict breide zich uit tot wat we later ‘De Tweede Wereldoorlog’ zijn gaan noemen.

Toch was de deelname ook voor Polen belangrijk. Nadat de strijd tegen Duitsland, en vanaf 17 september ook tegen de Sovjet Unie, was verloren in oktober 1939 konden regering en leger uitwijken. Van najaar 1939 tot en met de zomer van 1940 werd in Frankrijk gewerkt aan de wederopbouw van het leger. Daarbij vochten de Polen mee tegen de Duitse inval in Frankrijk.

Na de verloren strijd in Frankrijk werd uitgeweken naar het Verenigd Koninkrijk. Vandaaruit volgde nog 5 jaar strijd voordat Duitsland was verslagen. Strijd waarbij de Polen ook in Nederland mensen verloren. Strijd die voor ons in West Euroap de vrijheid betekende. Voor Polen volgde een periode van communisme en pas echt vrijheid met de eerste vrije democratische verkiezingen in 1989.

Op foto (bron IWM) Polen die de straat op gaan bij het bekend worden van het nieuws dat het VK de oorlog heeft verklaard met een spandoek ‘Lang leve Engeland’.

Lezingen over Polen in de Tweede Wereldoorlog en hun bijdrage aan onze bevrijding

Gisteren verzorgden we in Maczek Memorial Breda de film vertoning van Warsaw Uprising voorafgegaan door een inleidende lezing over de context van deze Opstand van Warschau.

Komende maanden herdenken we door heel Nederland dat 80 jaar geleden het land bevrijd werd van vijf jaar bezetting. Daarbij speelden ook Poolse bevrijders een belangrijke rol. Samen met Arno Baltussen van Stichting Driel Polen ontwikkelden we een presentatie over deze Poolse bijdrage.

We schetsen de internationale context, hoe het kwam dat de Polen aan het westfront meevochten, wat hun specifiek bijdrage in Nederland was en laten zien dat ook bij u in de buurt een Pools verhaal te vertellen is of wat de link is met de actualiteit. Daarbij is veel ruimte voor interactie.

Afhankelijk van het publiek kunnen we ook spreken over andere vormen zoals een quiz of voor scholieren werken met opdrachten. Neem dan wel graag tijdig contact op want dit soort aanpassingen vragen natuurlijk afstemming en voorbereidingstijd.

Lijkt het u interessant om voor uw organisatie een lezing te organiseren? Een Neem gerust contact op om af te stemmen.

Piloten van het beroemde 303 squadron die omkwamen boven Nederland

In de zomer van 1940 vond er een enorme strijd om luchtoverwicht plaats in het luchtruim van Groot-Brittannië, die bekend werd als ‘The Battle of Britain’ en die begon op 16 juni met ‘Adlertag’. In de tussentijd werden de Poolse eenheden – met al doorgewinterde piloten – getraind in RAF-procedures. Op 2 augustus werd 303 squadron gevormd vernoemd naar Warschau en Tadeusz Kościuszko (in het Pools 303 Dywizjon Myśliwski „Warszawski im. Tadeusza Kościuszki”).

Op 30 augustus 1940 spotte de Poolse piloot Ludwik Paszkiewicz tijdens een andere trainingsoefening een Duitse Messerschmitt Bf 110-jager in het gebied en schoot hem neer. Een gebeurtenis die werd gebruikt in de epische film The Battle of Britain.

De volgende dag werd het squadron operationeel verklaard en officieel op volle sterkte ingezet om de hoogst scorende eenheid in de Slag te worden en blijvende roem te vergaren, wat resulteerde in boeken en films. Op Polen in beeld zijn meerdere artikelen te vinden over het 303 squadron.

Weinig mensen weten dat de eenheid later in de oorlog in actie kwam in de lucht boven Nederland en drie man verloor. Details hierover vindt u op onze website:

Plutonowy Stanisław Dworski, geboren 25-11-1919 | Gesneuveld op 18-09-1944 | Begraven in Bergen op Zoom
Porucznik Sergiusz Szpakowicz, geboren 24-03-1915 | Vermist op 25-02-1944
Plutonowy Jan Wierchowicz, geboren 1-04-1918 | Gesneuveld op 01-11-1944 | Begraven in Amsterdam

Dag van het Poolse leger

Vijftien augustus staat voor de katholieken voor Maria ten Hemelopneming. In Polen is het ook de dag van het leger. Dit is terug te voeren op de strijd in 1920 tegen de Sovjet Unie en het ‘Wonder aan de Wisła’.

De nasleep van de Eerste Wereldoorlog

Waar de algemene opvatting is dat de Eerste Wereldoorlog eindigde op 11 november 1918 volgde in diverse landen in Midden en Oost-Europa nog een turbulente nasleep door de ineenstorting van de vooroorlogse mogendheden. Zo ook in Polen dat zijn onafhankelijkheid hervond. Iets wat ieder jaar op 11 november herdacht wordt.

Voor die onafhankelijkheid moest de nodige strijd geleverd worden. Aan de westkant van Polen was de ‘Groot-Polenopstand‘. De enige geslaagde opstand in de Poolse geschiedenis waarbij de regio rond Poznan zich afscheidde van de Duitse Weimarrepubliek en aansloot bij Polen.

Wonder aan de Wisła

De grootste strijd werd geleverd met de Russen in het Oosten. Initieel begon Piłsudski de strijd om Wit-Rusland en Oekraïne om te vormen tot satellietstaten en was het Poolse leger succesvol waarbij ze tot Kiev kwamen en dit innamen. In de zomer van 1920 keerde het tij en trokken de Russen Polen binnen tot vlak bij Warszawa.

Terwijl buitenlandse diplomaten de Poolse hoofdstad begonnen te verlaten, werkte Piłsudski een gedurfd plan uit. In de nacht van 6 op 7 augustus 1920 voerde hij zijn operatieve flankaanval uit. Het lukte! De Sovjets lieten zich compleet verrassen. In twee opeenvolgende veldslagen vernietigden de brigades van Pilsudski twee derde van de Rode cavalerielegers.

Er werd gesproken van het wonder aan de rivier de Weichsel (Wisła). De restanten van het bolsjewistische leger zochten hun heil in de vlucht. Hun traagheid, vermoeidheid en lange aanvoerlijnen hadden de Sovjets de das omgedaan. Daarbij hadden ze ook geen rekening gehouden met de communistenhaat van de Poolse burgers en boeren.*

Wat in bovenstaande citaat onvermeld blijft is dat de Polen erin geslaagd waren de Russische codes te breken en daardoor op de hoogte waren van de Russische plannen. Ander interessant detail is dat een Russische bevelhebber de flank van de hoofdmacht ongedekt liet omdat hij bezig was met een aanval op Lviv / Lwów voor zijn eigen profilering. De aanval was vergeefs en de bevelhebber was Stalin.

Naar aanleiding van de Poolse overwinning is 15 augustus in Polen niet alleen de katholieke feestdag Maria ten Hemelopneming maar ook de dag van het leger. Voor ons een dag om stil te staan bij de honderden Poolse militairen die op onze site vermeld staan omdat ze het leven lieten op Nederlands grondgebied.

Schilderij bij dit bericht is "Cud nad Wisłą" - schilderij Jerzy Kossak
Voor meer over informatie over de periode 1918 en verder lees 'De eerste jaren van Polen na 1918' op Polen in Beeld

Aandacht voor Polen in Brabants Dagblad

Op 2 augustus verscheen in Brabants Dagblad een artikel over vier Poolse Parachutisten die nog na de gevechten bij Driel en Oosterbeek het leven lieten. Zdzislaw Jankiewicz overleefde de felle slag om Arnhem om in Huisseling te sterven toen zijn wapen per ongeluk afging bij het schoonmaken.

Drie kwamen om door ‘Friendly Fire’ als gevolg van een misverstand met een Britse patrouille. Dit waren Józef Szkwarek, Stefan Plichta en Bolesław Mania.

Aanleiding voor dit artikel waren hun vier namen op een monument bij Keent. Journalist Peter van Erp maakte het mooie artikel wat (na het aanmaken van een account) te lezen is: “Noodlottige vergissing aan de Maas: de wrange dood van Jozef, Stefan en Boleslaw“.

De Poolse antitank eenheden in Oosterbeek

In 2022 verscheen het boekje ‘Anti-tank Artillery Squadron in the Battle of Arnhem’. Een boekje vol met feiten en analyses over de inzet van de Poolse antitankeenheid van de parachutisten brigade. Door deze focus geeft het ook veel inzicht op een vaak onderbelicht onderdeel van de strijd aan de noordkant van de Rijn.

De inzet van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij operatie Market Garden

Zonder hier de plannen in detail uit te werken waren aan het begin van de operatie de plannen om de brigade in vier fases over te brengen vanuit Groot Brittannië naar Arnhem. Het grootste deel, de licht bewapende parachutisten zouden op de derde dag (19 september dus) gedropt worden ten zuidoosten van de brug in Arnhem in de buurt van Elden. Voor meer details over de plannen en de totale Poolse inzet verwijzen we naar ons dossier Driel 44.

Het antitankgeschut, en hun jeeps met voorraden zouden via gliders op dag twee en drie landen aan de noordkant van de Rijn. Het zwaardere materiaal was via de weg via België onderweg. Zo kwamen uiteindelijk de Poolse ambulances bijvoorbeeld in Driel.

Onderstaande foto toont hoe een stuk wordt ingeladen in een glider. De tweede foto toont een dergelijk stuk achter een jeep. Dit zijn overigens Britse troepen. Van de Poolse stukken is bij ons slechts een foto bekend (zie foto boven dit bericht).

A SIX-POUNDER ANTI-TANK GUN being hauled into a HORSA GLIDER at KEEVIL – 5th June 1944. (© IWM CH 18826)

Omdat de geschutstbemanning van de 6-ponder anti-tank kanonnen bestond uit meer dan de twee man die met de gliders meekonden vliegen zou de rest als parachutist gedropt worden. Totdat de eenheden weer samen waren was het plan dat de gliderpiloten als geschutsbemanning zouden meedraaien.

Tot zover de plannen. Het verliep uiteindelijk anders.

Dag twee: De eerste 5 stukken bereiken Oosterbeek

Op de tweede dag van de landingen, 18 september vliegen en landen de gliders nog redelijk ongestoord op de geplande landingszone ‘S’ (LZ-S) in de buurt van Wolfheze. Van daaruit rijden ze via Heelsum naar Oosterbeek waar de stukken vlak bij het Britse hoofdkwartier in Hartenstein in stelling worden gebracht. Ze staan ruwweg rond de splitsing Oranjeweg – Utrechtseweg en de Sonnenberglaan.

Jeep met 6 pond antit-ank kanon (© IWM H 37698)

Dit brengt het boekje mooi in kaart op basis van de verslagen van luitenant Mleczko die de positie van de stukken intekende op de kaart. Zoals het boekje optekent zijn 18 Polen – aangevuld met de gliderpilot en vijf kanonnen dan in stelling gebracht.

Dag drie: veel verlies van materialen

Op de 19^de wordt de vlucht van de parachutisten afgelast door mist op de vliegvelden. De tweede groep gliders met kanonnen vertrekt wel en deze land aan het einde van de middag op LZ-L ten noorden van Oosterbeek rond de Johannahoeve. Rond dat terrein wordt op het moment hard gevochten tussen de inmiddels oprukkende Duitsers en de daar verdedigende Britten. Gevolg is dat bij de landing veel materiaal verloren gaan en dat van de tien overgevlogen kanonnen uiteindelijk maar twee het landingsterrein verlaten terwijl er een aan de rand gelijk ingezet wordt.

Van de 8 combinaties van jeeps met trailers verlaten er maar twee het landingsterrein. Behalve materiaal verliezen de Polen ook manschappen (lees het verhaal van Edward Trochim) omdat ze sneuvelen, gewond raken of gelijk gevangen genomen worden.

Als de geredde jeeps, stukken en trailers via Wolfheze de anderen in Oosterbeek bereiken zijn 44 Polen met 7 kanonnen inzetbaar aan de noordkant van de Rijn.

Van Hartenstein naar de zuidkant van de perimeter

Het boekje geeft een gedetailleerd relaas van de wijze waarop de stukken de strijd aan de noordwestkant van de perimeter in Oosterbeek ondersteunen als daar de Duitsers oprukken en het door de geallieerde troepen bezette gebied proberen in te nemen.

Een het einde van de woensdag wordt duidelijk dat de Poolse antitank eenheden nodig zijn om de zuidkant van de perimeter te helpen verdedigen waar de Duitsers zowel vanuit het westen als vanuit het oosten proberen de Britten af te snijden van de Rijn en daarmee van het uit het zuiden oprukkende XXX-corps. Tijdens deze transfer van de stukken worden de Polen beschoten en verliezen ze nog weer enkele manschappen.

Aan de zuidkant van de perimeter nemen ze vervolgens stelling in de buurt van de Oude kerk en bij de T-splitsing Kneppelhoutweg, Benedendorpsweg. Onderstaande foto is een iconische foto uit de strijd bij Oosterbeek en toont een 6-ponds geschut bemand door manschappen van No. 26 Anti-Tank Platoon, 1st Border Regiment. De inzet van de Poolse stukken zal er vergelijkbaar hebben uitgezien.

‘Gallipoli II’, a 6-pdr anti-tank gun of No. 26 Anti-Tank Platoon, 1st Border Regiment, 1st Airborne Division, in action in Oosterbeek, 20 September 1944. The gun was at this moment engaging a German PzKpfw B2 (f) Flammpanzer tank of Panzer-Kompanie 224 and successfully knocked it out. (IWM BU 1109)

De ‘infanteristen’ van de eenheid

Terwijl een deel van de antitankeenheid felle strijd levert in Oosterbeek wacht het andere deel op het vertrek van hun vlucht naar het slagveld. Dit gebeurt eindelijk op de middag van 21 september. De dropzone is dan verplaatste van de omgeving Elden naar Driel. De manschappen van de antitankeenheid die dan landen in Driel worden bij gebrek aan hun antitank kanonnen opdracht zich als gewone infanterie ingezet bij de verdediging van Driel tegen Duitse aanvallen.

Bij de pogingen de Rijn over te steken bereiken in de nacht van 22 op 23 september iets meer dan 50 manschappen van het 3^de bataljon, 8^ste compagnie de noordoever. Zij nemen stellingen in aan de zuidwest kant van de perimeter rond de al eerder genoemde Kneppelhout weg.

Bij de tweede poging, in de nacht van 23 op 24 september bereiken ruim 150 man vanuit Driel de noordoever. Daaronder ook de ‘infanteristen’ van de antitankeenheid. Omdat tegen die tijd een groot deel van de kanonnen is uitgeschakeld worden zijn ingezet bij de van Lennepweg om daar de perimeter te helpen verdedigen terwijl andere troepen de Britten ondersteunen aan de Stationsweg in Oosterbeek.

In meer detail

Het boekje behandelt uiteraard in veel meer detail de tijdslijnen, de locaties en voor veel van de gesneuvelden de omstandigheden van hun dood.

Door de detaillering en het gebruik van niet altijd goed verklaarde afkortingen is het niet een boekje wat makkelijk weg leest maar dat is de schrijver Nigel Simpson en Mateusz Mroz vergeven. Het boekje is namelijk een must have voor iedereen met een bovengemiddelde belangstelling voor de Poolse inzet vooral omdat hierin de vaak onderbelichte rol van de Polen in Oosterbeek goed uitgelicht wordt.

De komende tijd gebruiken we die informatie om op Poolse Oorlogsgraven hun pagina’s aan te vullen met deze informatie, bijvoorbeeld het tot tweemaal toe heldhaftige optreden van Karol Standarski die dit in Oosterbeek met zijn leven moest bekopen.

Het boekje is in Nederland te krijgen bij de Vrienden van het Airborne Museum.